Ingenieurs van de ziel – Frank Westerman

Ieder jaar studeren in Nederland honderden letterkundigen af. Hun scripties dragen titels als “De invloed van de christelijk-orthodoxe filosoof Fjodorov op de Sovjetschrijver Andrej Platonov, culminerend in de vader-zoonverhoudingen in diens roman Tsjevengoer.” De titel is meestal het meest leesbare deel van hun schrijfsels.
    Als het erom gaat om zo onleesbare mogelijke studies te schrijven, zakt Frank Westerman met zijn “Ingenieurs van de ziel” als een baksteen. Dit boek onderzoekt de houding van schrijvers in de meest repressieve periode van de Sovjet-Unie, de dictatuur onder Stalin, maar levert – in tegenstelling tot de meeste scripties en proefschriften – een uiterst helder en interessant verslag op.
    Westerman vat drie schrijvers bij de horens: Maksim Gorki, Andrej Platonov en Konstantin Paustovski. Vóór de Russische revolutie was Maksim Gorki al een bekende schrijver. Hij was bevriend met de helden van zijn tijd, Tsjechov en Tolstoj, en heeft vastgezeten voor socialistische opruiing. Na de revolutie behoorde hij al snel tot het literaire establishment en werd hij omarmd door de leider van de Sovjet-Unie, Jozef Stalin. Hij stippelde een nieuwe doctrine uit waar alle schrijvers aan moesten voldoen: het “socialistisch-realisme”.
    Gorki introduceerde Andrej Platonov bij de Schrijversbond. Platonov was een electrotechnisch ingenieur die de roeping van het schrijven steeds harder in zich voelde bonzen. Zijn literaire werk grensde echter aan het absurdistische en voldeed niet aan de socialistisch-realistische eis dat de Sovjetmaatschappij per definitie de goede kant op gaat. In de jaren dertig werd hem het publiceren onmogelijk gemaakt. Zijn 15-jarige zoon verdween in een Stalinkamp.
    Het boeiendst wordt Westermans zoektocht als hij Paustovski nareist naar Turkmenistan. In zijn boek “De baai van Kara Bogaz” had Paustovski de socialistische overwinning van de chemische industrie op het domme zoutmeer Kara Bogaz beschreven. Westerman vindt uit dat deze “overwinning” een ecologische ramp van jewelste heeft veroorzaakt en laat pijnlijk zien hoe Paustovski’s ziel beklemd raakte tussen enerzijds de eisen van de Sovjetmacht en aan de andere kant zijn eigen integriteit als schrijver.
    Voor letterkundestudenten is “Ingenieurs van de ziel” verplichte stof, voor slavisten een must en voor andere geinteresseerden zeer de moeite waard.

    » Recensie in Nederlands Dagblad
    » Recensie in de Volkskrant
    » Recensie in de Humo