Boze geesten in onze tijd

Op 4 april 1866 pleegde de Moskouse student Dmitri Karakozov een moordaanslag op keizer Alexander de Tweede van Rusland. De aanslag mislukte en de dader werd door omstanders gegrepen. Het uitvoerige onderzoek naar de achtergrond van zijn daad sterkte de Russische regering in haar overtuiging dat de universiteiten broeinesten van subversie waren. Anti-monarchistische studenten, al gauw nihilisten genoemd, bleken voorlopers van de revolutionaire beweging te zijn. Hun gewelddadige acties zouden vandaag de dag in Nederland al gauw als “terroristisch” gekwalificeerd worden.

Er werden meerdere aanslagen op het leven van tsaar Alexander II gepleegd. Op 1 maart 1881 werd hij, op weg in een rijtuig, door een bom dodelijk gewond. Over de daden en de beweegredenen van de nihilisten zijn in Rusland vele romans geschreven, waaronder:

• Vaders en zonen van Ivan Toergenjev
• Boze geesten van Fjodor Dostojevski
• (en onlangs nog) De staatsraad van Boris Akoenin.

Terrorisme is dus niet iets dat op 11 september 2001 ontstaan is. In de laatste decennia van de vorige eeuw werden wij in West-Europa trouwens ook regelmatig opgeschrikt door aanslagen van groeperingen als de RAF, de ETA of de IRA.

Eén van de belangrijkste kenmerken van terrorisme in de 19e, 20e en 21e eeuw is dat aanslagen veelal niet gepleegd worden door mensen die werkelijk “slachtoffer van het systeem” zijn, maar door geradicaliseerde intellectuelen die handelen op idealistische grondslag. Zij wijzen de huidige maatschappij af en leven in de overtuiging dat zij opkomen voor de onderdrukten in de samenleving. Een zeker superioriteitsgevoel is hun hierbij niet vreemd. Bovendien onderschrijven zij de opvatting dat “het doel de middelen heiligt”.

Maar wat is “het doel”? Meestal niet het vermoorden van een of meerdere personen. Dat is hooguit een eerste doel. In het koud maken van een tsaar, een zakenman of een filmer slagen zij. De eerste stap is gezet. In het zaaien van maatschappelijke onrust, één van de nevendoelen, slagen zij slechts voor korte tijd. Een vitale samenleving gaat – wat er ook gebeurt – op den duur gewoon weer verder. De negentiende-eeuwse Russische nihilisten hadden een duidelijk doel voor ogen: de socialistische heilstaat. Waarschijnlijk zijn zij de succesvolste terroristen ooit geweest. Communistisch Rusland en zijn talloze satellietstaten hebben de wereld aan de rand van de afgrond gebracht.

Na de moord op Van Gogh reageerde men in Nederland zeer verbaasd op het gegeven dat hoofdverdachte Mohammed B. geen drop-out was, maar een jongen die doorgeleerd had en actief was in het buurtwerk. De parallellen met de nihilisten vallen op. De zelfbenoemde uitverkorenen proberen het pad te effenen voor de vernederden en vertrapten.

Analoog aan de nihilisten zou het doel van Mohammed B. en zijn kornuiten kunnen zijn om in Nederland een fundamentalistisch-islamitische staat te stichten. Veel slagingskans geef ik hun evenwel niet. De methodes van terroristen mogen dan wel nauwelijks gewijzigd zijn in honderd jaar tijd, de Nederlandse maatschappij van nu lijkt in geen enkel opzicht op de Russische van 1881 of 1917.

Literatuur:
J.W. Bezemer – Een geschiedenis van Rusland